Για να μελετήσουμε ένα μεγάλο και σημαντικό θέμα όπως είναι για παράδειγμα ο ρατσισμός, ο σχολικός εκφοβισμός, ο φόβος, το άγχος κτλ, είναι εξαιρετικά βοηθητικό να αναλύσουμε το ζήτημα σε επιμέρους υποθέματα. Η τεχνική αυτή μας βοηθάει να θέσουμε στη συνέχεια τα κριτικά ερωτήματα. Στο θέμα του ρατσισμού θα μπορούσαμε να θέσουμε τα εξής υποθέματα

-          Ιεράρχηση των πολιτισμών (τέχνη, ήθη, έθιμα, γλώσσα, κτλ) σε ανώτερους κα κατώτερους.

-          Εξωτερική εμφάνιση (χρώμα δέρματος, σωματική διάπλαση, ντύσιμο κτλ) και στερεοτυπικές αντιλήψεις.

-          Θρησκεία και στερεοτυπικές αντιλήψεις.

-          Άνθρωποι που μειονεκτούν σωματικά (άτομα με ειδικές ανάγκες, αδύναμα άτομα, άτομα που χαρακτηρίζονται άσχημα κτλ) και άνθρωποι που υπερτερούν σωματικά (άτομα με καλή σωματική διάπλαση, με δύναμη, όμορφα άτομα, υγιή κτλ)

-          Άνθρωποι που μειονεκτούν σε πνευματικό επίπεδο (άτομα με νοητική υστέρηση, αναλφάβητα άτομα, άτομα χωρίς μόρφωση) και άτομα που υπερτερούν σε πνευματικό επίπεδο (αναγνωρισμένα άτομα, άτομα με πτυχία, άτομα με σημαντικές κοινωνικές θέσεις κτλ).

Μη λεκτική συμπεριφορά

Με τον όρο μη λεκτική συμπεριφορά εννοούμε την έκφραση συναισθημάτων, διαθέσεων, στάσεων και γενικότερα την εκδήλωση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου μέσω του σώματος. Αυτή η εξωτερίκευση πραγματοποιείται μέσω μη λεκτικών καναλιών επικοινωνίας στα οποία εντάσσονται κυρίως η έκφραση και οι μορφασμοί του προσώπου, το βλέμμα, οι κινήσεις και η στάση του σώματος, η ένταση και το ύψος της φωνής κτλ.

Πιστεύω ωστόσο ότι η μη-λεκτική επικοινωνία των εκπαιδευτών ενηλίκων δεν αποτελεί φυσικό προίκισμό, κάτι δηλαδή το οποίο οφείλεται στα γονίδια του κάθε ανθρώπου, αλλά αντίθετα αποτελεί έκφραση της φιλοσοφίας του και των στάσεών του ατόμου ως εκπαιδευτής.  Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει ότι όταν οι εκπαιδευτές αντιμετωπίζουν με ενδιαφέρον τα προβλήματα των εκπαιδευομένων αυτό εκδηλώνεται και στις κινήσεις του σώματος, δηλαδή στην έκφραση του προσώπου, στο βλέμμα, στις κινήσεις των χεριών κτλ.  Συνεπώς, η μη –λεκτική συμπεριφορά μπορεί να αλλάξει και προκειμένου οι αλλαγές αυτές να είναι ειλικρινείς και μόνιμες, θα πρέπει να συνοδεύονται από μία παράλληλη αλλαγή στη φιλοσοφία του εκπαιδευτή.
Συνεπώς, ένα σημαντικό βήμα προς στην επίτευξη γνησιότερης και αποτελεσματικότερης επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευομένων είναι η συνειδητοποίηση αφενός του γεγονότος ότι η επικοινωνία δε γίνεται μόνο λεκτικά αλλά και μη – λεκτικά και αφετέρου ότι η φιλοσοφία του εκπαιδευτή εκφράζεται και στη μη –λεκτική επικοινωνία.

Πως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί η σύγκρουση στην

-      Ο εκπαιδευτής ενθαρρύνει τα μέλη να εργάζονται σε υποομάδες, δηλαδή να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που ευνοούν το χτίσιμο του ομαδικού πνεύματος.
-      Ο εκπαιδευτής είναι βοηθητικός και με αυτόν τον τρόπο διευκολύνει του εκπαιδευόμενους να μειώσουν το άγχος τους. Γενικά δημιουργείται ένα καλό συναισθηματικό κλίμα στην ομάδα.
-      Φροντίζει να τηρούνται οι κανόνες λειτουργίας που έχουν συμφωνηθεί στην αρχή του μαθήματος. Οι κανόνες είναι ευκρινείς, σαφής, λειτουργικοί και αποδεκτοί από όλη την ομάδα.
-      Ο χώρος έχει διαμορφωθεί κατάλληλα, με μετακινήσεις καθισμάτων.
-      Ο βαθμός δυσκολίας της άσκησης ανταποκρίνεται στις δυνατότητες των εκπαιδευομένων. Ο ρυθμός εργασίας μπορεί να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες ανάγκες της ομάδας. Οι εκπαιδευόμενοι εργάζονται χωρίς άγχος και βιασύνη.
-      Ο εκπαιδευτής έχει οργανώσει με επιτυχία και φροντίδα το πρόγραμμα.
-      Ο εκπαιδευτής ενθαρρύνει και επιβραβεύει τα επιτεύγματα των εκπαιδευομένων.

Όσον αφορά τα στοιχεία που συμβάλουν στην επίτευξη θετικού κλίματος, φαίνεται ότι οι συμμετέχοντες παρά τις διαφοροποιήσεις του (για παράδειγμα ανήκουν σε διαφορετικές παρατάξεις ή έχουν διαφορετικούς ρόλους) έχουν μία συλλογική αντίληψη, δηλαδή έχουν επίγνωση ότι αποτελούν ενεργά μέλη μιας ομάδας με κύριο ενοποιητικό στοιχείο την ιδιότητά τους ως πολίτες ενός δήμου ή μιας περιοχής που τους απασχολεί ένα κοινό πρόβλημα. Με άλλα λόγια δηλαδή έχουν ένα ισχυρό κοινό στόχο, ένα πρόβλημα που πρέπει από κοινού να αντιμετωπίσουν. Μέσα από τα συμμετοχή τους στην ομάδα, αναμένουν να ικανοποιήσουν κάποιες ανάγκες τους είτε προσωπικές είτε συλλογικές.
Όσον αφορά στα εμπόδια προς την επίτευξη θετικού κλίματος, θα σχολίαζα αφενός τις σχέσεις των μελών που δεν χαρακτηρίζονται από απόλυτη εμπιστοσύνη αλλά και την μη αποδοχή των κανόνων από όλα τα μέλη της ομάδας

Παιχνίδι ρόλων

Ο σκοπός του παιχνιδιού ρόλων είναι κατά βάση η επίλυση από μέρους των εκπαιδευομένων διαφόρων ζητημάτων που έχουν να κάνουν με τη συμπεριφορά, τις επικοινωνιακές ικανότητες, τις συγκρούσεις, τις κοινωνικές σχέσεις, την έκφρασή τους κτλ. Ως εκ τούτου, δε συμφωνώ με την παραπάνω πρόταση καθώς ζητούμενο του παιχνιδιού ρόλων, ως εκπαιδευτική τεχνική, είναι η αλλαγή της σκέψης και της συμπεριφοράς των εκπαιδευομένων τόσο κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού αλλά κυρίως μετά, δηλαδή στην πραγματική ζωή.
Για αυτό το λόγο, ένα απαραίτητο στάδιο που πρέπει να συνοδεύει το παιχνίδι ρόλων είναι η συζήτηση, κατά τη διάρκεια της οποίας εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι έχουν το χρόνο να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους, να διατυπώσουν τις γνώμες τους, να συνθέσουν τις απόψεις και να εξάγουν συμπεράσματα με σκοπό την αλλαγή της σκέψης, της συμπεριφοράς και της έκφρασης των συμμετεχόντων στην πραγματική ζωή.

Η άσκηση και η τεχνική των ερωτήσεων απαντήσεων στην εκπαίδευση

Άσκηση θεωρείται κάθε μορφή ατομικής ή συλλογικής εργασίας που έχει ως στόχο να οδηγήσει τους εκπαιδευομένους στην εκτίμηση του τι έμαθαν και σε ποιο βαθμό το έμαθαν. Δηλαδή οι ασκήσεις βοηθούν κατά κύριο λόγο τον εκπαιδευόμενο να αξιολογήσει τη μάθησή του αλλά και τον εκπαιδευτή να αξιολογήσει τη μάθηση των εκπαιδευομένων, δηλαδή τις ελλείψεις των εκπαιδευομένων, τα σημεία που εμπεδώθηκαν αποτελεσματικά κτλ.
Ωστόσο, οι ασκήσεις πρέπει να κινητοποιούν το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων και να ενεργοποιούν τη συμμετοχή όλης της ομάδας. Για παράδειγμα μία άσκηση μπορεί να περιλαμβάνει ασκήσεις διαφόρων τύπων (πχ. συμπλήρωσης κενών, σωστού-λάθους, ιεράρχησης κτλ) έτσι ώστε να γίνει πιο ενδιαφέρουσα. Ειδικά όταν η άσκηση αναμένεται να καλύψει μεγάλο χρονικό διάστημα, ή όταν η προσοχή των εκπαιδευομένων διασπάται τότε συνιστάται ο εμπλουτισμός της άσκησης με την ενσωμάτωση ενεργητικών τεχνικών. Μια αποτελεσματική τεχνική που μπορεί άμεσα να κινητοποιήσει τους εκπαιδευομένους είναι η τεχνική των ερωτήσεων-απαντήσεων. Ωστόσο, ο εκπαιδευτής πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένος, έτσι ώστε οι ερωτήσεις να είναι σαφείς και να εξυπηρετούν τους στόχους της άσκησης.
Συμπερασματικά λοιπόν, η τεχνική των ερωτήσεων-απαντήσεων αποτελεί μια ενεργητική τεχνική που μπορεί να αποτελέσει μέρος μιας άσκησης, προκειμένου να κάνει την άσκηση πιο αποτελεσματική και ενδιαφέρουσα για τους εκπαιδευομένους.

Ο εκπαιδευτικός υλοποιεί τη συγκεκριμένη άσκηση προκειμένου να ελέγξει τη γνώση των μαθητών πάνω σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα. Ο εκπαιδευτής έχει αρκετή εμπειρία, κινείται άνετα στο χώρο και δεν είναι καθηλωμένος πίσω από μια έδρα. Επίσης, προσπαθεί με τον τόνο της φωνής του, με το σώμα του αλλά και γράφοντας κάποια καίρια σημεία στον πίνακα σαν ενεργοποιήσει και να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των μαθητών. Οι ερωτήσεις που θέτει απευθύνονται σε όλη την τάξη, αν και ορισμένες φορές φαίνεται να απευθύνει την ερώτηση σε συγκεκριμένους μαθητές δίνοντας την εντύπωση ότι θέλει να αξιολογήσει την γνώση τους.
Ένα βασικό πρόβλημα που εντοπίζω στον τρόπο εφαρμογής της άσκησης είναι ότι η ομάδα των εκπαιδευομένων δεν κατανοεί ούτε συμμερίζεται τους σκοπούς της άσκησης. Για την ακρίβεια, ένα μέρος της ομάδας διαμαρτύρεται ότι η άσκηση δεν ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντά της, αποτελεί παρωχημένη γνώση και δεν έχει πρακτική εφαρμογή στην καθημερινότητά τους.
Ένα δεύτερο ζήτημα, είναι ότι ο εκπαιδευτής δε έχει εξασφαλίσει το θετικό συναισθηματικό κλίμα της ομάδας με αποτέλεσμα κάποιοι μαθητές να είναι αρνητικοί και άλλοι να έχουν στραμμένο το ενδιαφέρον τους σε διαφορετικές δραστηριότητες. Υπάρχουν επίσης και κάποια ζητήματα που απασχολούν την ομάδα και είναι σε εκκρεμότητα. Για παράδειγμα μία μαθήτρια θέτει το ζήτημα των πολιτιστικών ανισοτήτων, ένας άλλο μαθητής δεν φαίνεται να συμμετέχει καθόλου κτλ.
Ωστόσο και παρά τα προαναφερθέντα προβλήματα της ομάδας, η συγκεκριμένη άσκηση θα μπορούσε να γίνει πιο αποτελεσματική αν ο εκπαιδευτής ενεργοποιούσε το ενδιαφέρον των μαθητών και τους δημιουργούσε εσωτερικά κίνητρα μάθησης. Θα μπορούσε για παράδειγμα να εντάξει στην άσκηση ένα απόσπασμα από τη σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία ή ένα απόσπασμα από ένα κινηματογραφικό έργο, στα οποία να αναφέρεται η υποτακτική αορίστου, δίνοντας τη δυνατότητα στους μαθητές να κατανοήσουν μόνοι τους τη χρησιμότητα και αξία της συγκεκριμένης γνώσης.

Ο ρόλος του αντιρρησία και πως θα πρέπει να

Οι ρόλοι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί στη δυναμική και στη διεργασία της ομάδας καθώς εκφράζουν ανάγκες της ομάδας. Οι ρόλοι μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία και για αυτό το λόγο δεν θα πρέπει να επιχειρείται η αποσιώπησή τους αλλά ούτε και η παγίωσή τους σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Για παράδειγμα, αν ο εκπαιδευτής αναγνωρίσει το ρόλο του γελωτοποιού, συνυπολογίζοντας και τα μη λεκτικά μηνύματα των μελών της ομάδας, θα πρέπει να αναρωτηθεί μήπως η ομάδα έχει κουραστεί, ή βρίσκει το αντικείμενο βαρετό κτλ. Εφόσον αναγνωρίσει την ανάγκη της ομάδας θα μπορέσει να πρωβεί σε διορθωτικές παρεμβάσεις, για παράδειγμα να κάνει διάλειμμα, να αλλάξει το θέμα κτλ.
Το ίδιο ισχύει και για τους δύσκολους ρόλους, ένας από τους οποίους είναι και ο αντιρρησίας, ο οποίος εκφράζει την ανάγκη για αυτόνομη και δημιουργική ανάπτυξη, για διαμόρφωση και έκφραση άποψης μέσα στην ομάδα. Ο εκπαιδευτής μπορεί να αξιοποιεί τις αντιρρήσεις του εκπαιδευόμενου λέγοντας για παράδειγμα «Ο Χ εισάγει νέες οπτικές στο θέμα. Θέλει, κάποιος εκπαιδευόμενος να αναφέρει ακόμη μία διαφορετική άποψη». Επιπλέον, ο ρόλος αυτός αποτελεί μια νύξη ότι ίσως δεν πάει κάτι καλά στην όλη διαδικασία. Ίσως για παράδειγμα το περιεχόμενο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των εκπαιδευομένων, ίσως τα ζητούμενα είναι πολύ δύσκολα και δεν συνάδουν με το επίπεδο των εκπαιδευομένων, ίσως ο ρυθμός είναι πολύ γρήγορος ή αντίθετα πολύ αργός κτλ.
Οι αντιρρήσεις, αποτελούν επίσης μια καλή ευκαιρία να κατανοήσουν οι εκπαιδευόμενοι ότι υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για ένα συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, αν ο αντιρρησίας δυσκολεύει την εξέλιξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να εμπλέξει την ομάδα δηλώνοντας ότι παρακωλύεται η εκπαιδευτική διαδικασία. Θα πρέπει ωστόσο να φροντίσει να μην στιγματιστεί ο

παράγοντες που δυσκολεύουν γενικά την ένταξη και παραμονή ευπαθών ομάδων σε προγράμματά εκπαίδευσης

Οι γενικοί παράγοντες που δυσκολεύουν γενικά την ένταξη και παραμονή ευπαθών ομάδων σε προγράμματά εκπαίδευσης είναι συνοπτικά οι παρακάτω:

- Η έλλειψη θέσεων εργασίας,
- Τα προγράμματα αυτά πολλές φορές δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στα χαρακτηριστικά των ομάδων,
- Η έλλειψη συνέχειας των προγραμμάτων και οικονομικών πόρων.
- Η μη σύνδεση των προγραμμάτων με συστήματα ψυχο-κοινωνικής στήριξης που θα επιτρέψουν την ομαλή ένταξη.
- Η έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου όπως την οικογένειας
- Οι προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες από το σύστημα της εκπαίδευσης
- Τα ψυχο-κοινωνικά προβλήματα των ανθρώπων που